ਕਰਵਾ ਚੌਥ' ਸ਼ਿਵ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ, ਭਗਤੀ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਕੜੀ 'ਚ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਪੁਰਬ ਹੈ ਜੋ ਇਕ ਪਤੀਵਰਤਾ ਔਰਤ ਵਲੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਰਾਤਿਆਂ ਤੋਂ ਠੀਕ ਨੌਂ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਮਾਂ ਪਾਰਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਲਈ ਪਤੀਵਰਤਾ ਔਰਤਾਂ 'ਕਰਵਾ ਚੌਥ' ਦਾ ਵਰਤ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ। ਬਿਨਾਂ ਅੰਨ, ਫਲ਼ ਤੇ ਜਲ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਰਹਿਣਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਾਕਸ਼ਾਤ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਸਰੂਪ ਹੈ।
ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਚੰਦਰਮਾ ਚੜ੍ਹਨ ਦਰਮਿਆਨ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਔਰਤ ਵਰਤ ਤੋੜਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦੀ ਜਾਨ ਜੋਖ਼ਮ 'ਚ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ 'ਚ ਸੱਤ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਲਾਡਲੀ ਭੈਣ ਵੀਰਾਵਤੀ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਬਹੁਤ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ, ਸੱਤ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਇਕਲੌਤੀ ਭੈਣ ਵੀਰਾਵਤੀ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪਣਾ ਪਹਿਲਾ 'ਕਰਵਾ ਚੌਥ' ਮਨਾਉਣ ਪੇਕੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵਰਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਸ਼ਾਮ ਹੁੰਦੇ-ਹੁੰਦੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਸ ਤੇ ਭੁੱਖ ਸਤਾਉਣ ਲੱਗੀ।
ਆਪਣੀ ਇਕੱਲੀ ਨਾਜ਼ੁਕ ਭੈਣ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ 'ਚ ਦੇਖ ਕੇ ਭਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਰਿਹਾ ਨਾ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਅੱਗ ਬਾਲ਼ ਕੇ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ 'ਚ ਭੈਣ ਨੂੰ ਚੰਦਰਮਾ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿਵਾ ਕੇ ਅੰਨ ਤੇ ਜਲ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸਹੁਰੇ ਘਰੋਂ ਉਸ ਦੇ ਜਵਾਨ ਪਤੀ ਦੇ ਸੁਰਗਵਾਸ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ ਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਵੀਰਾਵਤੀ ਨੇ ਸ਼ਕਤੀ ਸਵਰੂਪਾ ਮਾਂ ਜਗਦੰਬਾ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀਵਰਤਾ ਹੋਣ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਵਿਰਲਾਪ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਮਾਂ ਨੇ ਦਰਸ਼ਨ ਦਿੱਤੇ। ਮਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਧੋਖੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਵਰਤ ਤੋੜਨ ਨੂੰ ਅਨਰਥ ਦੱਸਿਆ। ਵੀਰਾਵਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ ਕਰਨੀ ਦੀ ਖ਼ਿਮਾ ਮੰਗਦਿਆਂ ਦੁਬਾਰਾ ਵਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਲਿਆ ਤੇ ਪੂਰੀ ਨਿਸ਼ਠਾ ਨਾਲ ਅੰਨ-ਜਲ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਚੰਦਰ ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਵਰਤ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਮਾਤਾ ਪਾਰਵਤੀ ਨੇ ਵੀਰਾਵਤੀ ਦਾ ਸੁਹਾਗ ਜੀਵਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਦੀ ਪੂਜਾ
ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸੁਹਾਗਣਾਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਮਹਿੰਦੀ, ਚੂੜੀਆਂ, ਝਾਂਜਰਾਂ, ਬਿਛੂਏ ਸਮੇਤ 16 ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਕਰ ਕੇ ਖ਼ਾਸ ਆਕਰਸ਼ਕ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨ ਕੇ ਗਹਿਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸਜ ਕੇ ਇਕ ਟੋਲੀ ਦੇ ਰੂਪ 'ਚ ਪਾਰਕ ਜਾਂ ਮੰਦਰ 'ਚ ਇਕੱਤਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸੁਹਾਗਣ ਹੋਣ 'ਤੇ ਮਾਣ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦੀ ਸੁਹਾਗਣ ਔਰਤ ਜਾਂ ਪੰਡਤ ਜੀ ਵਲੋਂ 'ਕਰਵਾ ਚੌਥ' ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਰੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਇਕ ਗੋਲਾਕਾਰ ਘੇਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਥਾਲ ਪੂਜਾ ਸਮੱਗਰੀ ਨਾਲ ਸਜ਼ਾ ਕੇ ਤੇ ਜੋਤ ਜਗਾ ਕੇ ਮਾਂ ਪਾਰਵਤੀ ਦੀ ਪੂਜਾ ਪੂਰੇ ਸ਼ਿਵ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਵਰਤ ਦੀ ਕਥਾ
ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਕਰਵਾ ਚੌਥ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਰਵਾ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਦੀ ਵਿੱਚ ਨਹਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਇੱਕ ਮਗਰਮੱਛ ਨੇ ਉਸਦੀ ਲੱਤ ਫੜ ਲਈ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਮਦਦ ਲਈ ਬੁਲਾਇਆ।
ਕਰਵਾ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਕੋਲ ਭੱਜ ਗਈ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ਮਗਰਮੱਛ ਨੂੰ ਧਾਗੇ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਦਾ ਸਿਰ ਫੜ ਕੇ, ਕਰਵਾ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਯਮਰਾਜ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਯਮਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਕਾਰਵਾ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨੂੰ ਵੇਖਦੇ ਹੋਏ, ਯਮਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਨਾ ਪਿਆ।
ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ, ਉਸਨੇ ਕਾਰਵਾ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦਾ ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਵੀ ਦਿੱਤਾ - 'ਮੈਂ ਉਸ ਔfਰਤ ਦੀ ਚੰਗੀ ਕਿਸਮਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਾਂਗਾ ਜੋ ਇਸ ਦਿਨ ਵਰਤ ਰੱਖ ਕੇ ਕਰਵਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ।' ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ, ਕਰਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਜ਼ਬੂਤਮਨੋਬਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ। ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦਿਨ ਕਰਵਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ, ਇਹ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪੱਖ ਦੀ ਚਤੁਰਥੀ ਸੀ।
ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਰਥ ਸੰਕਲ ਲੈਣਾ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਸੰਕਲਪ ਪਤੀ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਹੋਵੇ, ਪਰਿਵਾਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਸੰਕਲਪ ਉਹੀ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਵੇ। ਪ੍ਰਤੀਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਕਰਵਾ ਚੌਥ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਭੋਜਨ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਮਤੇ ਨੂੰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪਰਖ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਤਿਉਹਾਰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਅਬਲਾ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਤਾਕਤਵਰ ਔਰਤ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਬੁਰੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।